Honigh, C (1882). “Nieuwe kijkjes in ’t rond”. H.A.M. Roelants (Schiedam) 20 januari 2016
“Maar houdt ons nu niet langer op,
we moeten verder in galop,
Want anders wordt het veel te laat,
En zijn we ’s avonds nog op straat,
Dan worden we – heeft Moe gezegd –
Gepakt door Jan, zijn zwarten knecht.
Kom, gauw dan meê naar Spanje, kom,
Dan zijn we, eer ’t donker is, weerom.'”
Krant: De Graafschap-bode
Uitgifte: 12-12-1891
“Daar komt hij aan met zijn knecht, de zwarte Jan, met een ketting aan het been.”
Krant: De Gooi- en Eemlander: nieuws- en advertentieblad Uitgifte: 15-10-1898
Tekst (pagina)
“4. Maar stouterds wil hij niet verblijden En Jan, de knecht, als roet zoo zwart. Toont ook met hen geen medelijden: Hij zou het liefste hen kastijden En zorgt vast voor een flinke, een flinke sterke gard. “
Dit is de tot nog toe oudst bekende bron waarin de begeleider van Sint Nikolaas Jan de Knecht wordt genoemd. Het staat in een lied dat geplaatst is om de kinderen die mee hebben gezongen met het kroningslied een ‘grote dienst te bewijzen’.
Er zijn meerdere bronnen te vinden waarin gesproken wordt over Jan de Knecht. De naam komt in verschillende delen van het land voor (o.a. in Limburg, Middelburg en Sloten). Waar de naam Jan de Knecht vandaan komt is niet bekend. Een mogelijke verklaring hiervoor is, net als bij de naam Zwarte Piet, dat de naam Jan een veelvoorkomende naam was en de begeleider van Sint Nikolaas zwart geschminkt is.
Een andere verklaring is dat de naam Jan in dit geval afstamt van ‘Meester Jan’. Dit is mogelijk een duivelsnaam. De naam knecht als begeleider van Sint Nikolaas is waarschijnlijk afgeleid van ‘de oude knecht’. De oude knecht is een hulpvaardige huisgeest (zij hielpen mee in de huishouding en waakte over het gezin). De naam knecht wordt ook gebruikt in Duitsland bij de Sint Nikolaasviering. Denk hierbij aan ‘knecht Ruprecht’ En ‘Knecht Nikolaas’*.
Begeleiders Nederland/België